door Elise Steyaert | jan 16, 2022
Dit is de eerste blog van een reeks die zal inzoomen op het volgende hoofdstuk van onze lokale energietransitie. Ik vergelijk het soms met het leren van een nieuwe taal. We gaan nieuwe termen leren, nieuwe verbanden leggen en een hechtere gemeenschap vormen met hernieuwbare energie als bindweefsel. Het verhaal van de switch van passieve consumenten naar actieve prosumenten kennen jullie al. Dat we als Klimaan het coöperatieve model genegen zijn waar we met zo veel mogelijk burgers rechtstreeks eigenaar zijn van onze hernieuwbare energie installaties, daar vertel ik ook niets nieuws mee. Maar voor het volgende hoofdstuk willen we een ‘collectieve’ laag toevoegen tussen alle individuele puzzelstukjes.
We zijn als Klimaan fier om deel uit te maken van een groter geheel, een grotere familie energiecoöperaties die volgens dezelfde principes werken. Ik kan persoonlijk getuigen van de beginmaanden van Klimaan, waarbij we uitgenodigd werden aan tafel met toen een 16-tal andere RESCoops (hernieuwbare energie burgercoöperaties). Door te kunnen surfen op hun opgebouwde kennis van de voorbije decennia zijn wij in een stroomversnelling geraakt. Onze eerste zonnepanelen op publieke daken en de eerste innovatieve aansluiting van een bidirectionele laadpaal die we van nabij konden volgen, beide in Bonheiden, waren in samenwerking met zuster coöperatie ZuidtrAnt. Hun ‘DeelDeZon’ project plant verschillende eerste zaadjes richting de soort activiteiten waarover we het hier willen hebben, zoals elektrische deelwagens die als rijdende wijkbatterij fungeren en slim aangestuurd worden. Ze leveren nl. energie terug aan het net op momenten dat er minder hernieuwbare energie opgewekt wordt en nemen van het net wanneer er overvloed is. Ook de samenwerkingen met vele andere coöperaties waaronder Energent en Ecopower hebben ons kunnen doen groeien tot het punt waar we nu staan: een energiegemeenschap vormen die de energietransitie wil en kan versnellen.
Ook dankzij het cVPP project (Comunity Virtual Powerplant) hebben we samen met verschillende partners heel wat kennis mogen opdoen. Zo schreven we een toekomstvisie uit over hoe we stap voor stap als energiegemeenschap zouden groeien, waarbij alle deelnemende huishoudens gezamenlijk blijven beslissen wat de gemeenschap van belang vindt: meer collectieve hernieuwbare energie oplossingen voor onze huizen en verplaatsingen, waar de gemeenschap de vruchten van kan plukken. We bouwen stelselmatig onze eerste stappen verder, waaronder de focus op scholen in Bonheiden.
Radicale kennisdeling
De bedoeling is dat we hier met een experiment starten. Onbekend maakt onbemind. Ons recept: we gaan het inzicht verhogen en het eigenaarschap bij burgers leggen. Klimaan heeft zo’n 200-tal leden (vzw) en bijna 900 aandeelhouders. Als we er in slagen om met deze intrinsiek geïnteresseerde groep burgers zo veel mogelijk kennis op te doen en te verspreiden… hoeveel zaadjes kunnen we dan planten? We hebben als coöperatie van in het begin gesteld dat onze energietoekomst niet achter gesloten deuren tussen een handvol belanghebbenden moest bedisseld worden. We nemen liever het heft in handen zodat we kunnen handelen in het belang van ons allen. Dat winsten lokaal herverdeeld kunnen worden en verankerd kunnen worden in maatschappelijk relevante projecten. Ik ben me er terdege van bewust dat wij met deze thema’s kunnen bezig zijn, omdat we ons dit (mentaal) kunnen veroorloven. Dit experiment gaat over zelf de boer op gaan om de energietransitie te versnellen door zo veel mogelijk diverse burgers te laten deelnemen aan de mogelijkheden ervan en te laten delen in de meerwaarde.
Nieuwe taal
Als we een nieuwe taal willen leren, dan moeten we weten dat we hetzelfde bedoelen met bepaalde termen. (Disclaimer: we willen hier niet te lang bij blijven stilstaan, om voldoende te kunnen focussen op de acties en de volgende stappen. Er zijn talloze interessante publicaties te vinden over de oorsprong van deze termen, veelal dankzij Europese initiatieven en projecten). Gebaseerd op de formele terminologie van VEKA (Vlaams Energie en Klimaatagentschap) geven we hier de basics mee:
Een energiegemeenschap van burgers is een groep actieve afnemers die samen een vennootschap oprichten om bestaande marktactiviteiten uit te oefenen zoals hernieuwbare energie opwekken, zelf verbruiken, opslaan, verkopen, het net helpen in evenwicht houden of oplaaddiensten voor bv. elektrische deelmobiliteit aanbieden. Naast deze bestaande marktactiviteiten wordt het vanaf nu ook mogelijk om de energie die binnen de energiegemeenschap geproduceerd wordt, te delen onder de leden van de energiegemeenschap.
Actieve afnemers is gewoon een nieuwe term om te wijzen op de nieuwe rollen die prosumenten (niet enkel energie van het net halen, maar ook hernieuwbare energie produceren) kunnen opnemen. De regelgeving laat nu ook toe dat een actieve afnemer zijn of haar ‘overschot’ (dat anders op het net wordt gestoken), rechtstreeks aan een andere persoon wordt verkocht, zoals aan een buur, vriendin of familielid. Dat heet peer-to-peerhandel of persoon-aan-persoonverkoop. Gratis wegschenken mag ook. Ook de bewoners van een appartementsgebouw kunnen gezamenlijk in hernieuwbare energie op het dak investeren en onderling verdelen (vroeger kon dit enkel naar de gemeenschappelijke delen gaan).
Energie: waar de factuur om zou moeten draaien
Echter, er is wel nog één grote ‘maar’ aan deze activiteiten. Economisch is dit allemaal nog steeds weinig interessant omdat onze volledige kostprijs van energie maar voor een klein stukje (nl. een derde) uit de energie zelf bestaat. Het energiedelen en onderling verhandelen wegen enkel op dat stukje energie. De energie die jouw elektriciteitsmeter passeert zal nog steeds aan een heel deel andere vaste kosten onderworpen worden. Dit zijn distributie-, transmissienetkosten en andere heffingen en taksen. Enkel jouw zelfverbruik (de energie die je simultaan verbruikt wanneer je ze opwekt) is volledig vrijgesteld. Maar niet iedereen heeft eigen zonnepanelen, dat is net de clou van de zaak wanneer we hernieuwbare energie willen delen tussen een bredere groep mensen. Als jouw dak niet goed gelegen is of je hebt de financiële middelen niet voor eigen hernieuwbare energie, dan zou dit binnen de gemeenschap moeten kunnen aangeboden worden aan een goedkopere elektriciteitsprijs dan de standaard.
We zouden een volledige blog kunnen wijden aan hoe de scheeftrekking van de elektriciteitsfactuur t.o.v. de fossiele brandstof rekeningen is gegroeid en hoe dit recht te trekken. Een groot aandeel is de afbetaling van de steunmechanismen van het verleden (groenestroomcertificaten en warmtekrachtcertificaten). Gezien iedereen aangesloten is op het elektriciteitsnet werd het als eerlijk en praktisch beschouwd om die afbetalingen te solidariseren tussen alle aangeslotenen op het elektriciteitsnet. De andere energiedragers (fossiel) zoals aardgas en stookolie wordt nl. niet door iedereen gebruikt. Om de shift naar warmtepompen en elektrische (deel-)wagens te maken, zal elektriciteit wel goedkoper moeten worden in verhouding t.o.v. fossiele tegenhangers. Daarom wordt er nu op verschillende niveaus in ons land bekeken hoe bepaalde kosten kunnen verschoven worden tussen de energiedragers. In elk geval mogen we er zeker van zijn dat het onderdeel ‘energie’ in de factuur steeds meer zal beginnen doorwegen in de komende jaren, waardoor de activiteiten van energiegemeenschappen en haar actieve afnemers ook in belang en economisch voordeel zullen toenemen. Meer weten over dit thema? Dit pleidooi van ODE en BBL geeft meer informatie.
Is Klimaan een energiegemeenschap?
Er zijn voorwaarden verbonden om je als energiegemeenschap (EG) te kunnen organiseren:
-
Een EG moet een rechtspersoon zijn waaraan iedereen kan deelnemen (zowel burgers, lokale overheden, kmo’s als grote onderneming) maar het zeggenschap over de energiegemeenschap beperkt zich tot natuurlijke personen, lokale overheden of kleine ondernemingen. Klimaan check? Check!
-
In een EG hebben burgers, lokale overheden en kleine ondernemingen dus de touwtjes in handen. Klimaan check? Check!
-
Energiegemeenschappen van burgers voeren bovendien activiteiten uit die betrekkingen hebben op energie, dus elektriciteit of warmte, groen of grijs. Verder dienen ze een ecologisch, sociaal of economisch (voor hun leden of de regio waar ze actief is) doel na te streven. Het maken van winst is dus ondergeschikt aan dit hoofddoel. Klimaan check? Check!
Voor de volledigheid dient gemeld te worden dat er ook een officiële term ‘hernieuwbare energiegemeenschap’ wordt gebruikt. Hierbij gaan de activiteiten uitsluitend over hernieuwbare energie en kunnen er geen grote ondernemingen aan deelnemen. Deze gemeenschap heeft ook als rechtspersoon het eigenaarsschap van de gebruikte installaties. Ook dit is het geval voor Klimaan CVSO die als burgercoöperatie de hernieuwbare installaties in eigendom heeft. Verder duiken we niet dieper in de verschillende termen, want we voelen dat we als Klimaan aan de voorwaarden voldoen en willen vervolgens de daad bij het woord voegen.
We willen ons daarom als energiegemeenschap aanmelden bij de VREG. Er zal een overeenkomst worden afgesloten tussen de leden van de energiegemeenschap die de o.a. de verdeling van de gezamenlijke opgewekte stroom verder afspreekt. Later meer daarover. Maar lees gerust alle details verder na via dit handig overzicht: Energiegemeenschappen | VREG
Nu we de intro achter de rug hebben, kunnen we binnenkort de volgende stap nemen!
Ben je geïnteresseerd om deel te nemen? Word lid van de vzw en/of aandeelhouder van Klimaan cvso of een andere energiecoöperatie! Tot binnenkort!
door Elise Steyaert | dec 30, 2020
Door Guido Voet
Palmolie, het zit in 50% van de consumentenproducten: in shampoos, in talrijke voedingsproducten en zelfs in brandstoffen. Dat het een bijzonder goedkoop product is, zal daar ongetwijfeld niet vreemd aan zijn. Maar de schaduwzijde is dat de plantages heel wat oppervlakte innemen in het evenaarsgebied waar regenwouden, de groene longen van onze planeet, onder druk staan en in een recordtempo verdwijnen. Met als gevolg een enorm verlies aan biodiversiteit. De plantages worden vaak aangelegd door grote bedrijven met de steun van corrupte regeringen. Plaatselijke boeren verliezen hierbij hun landbouwgrond. Terwijl die plaatselijke landbouwers vaak vertrouwd zijn met het telen van duurzame kleinschalige palmolie, variëteiten die hun plaats hebben in de lokale flora.
Er bestaat dus ook duurzame palmolie.
We kunnen als consument dus ook hier het verschil maken. Zo heeft Oxfam Wereldwinkels sinds dit jaar een palmolie vrije chocopasta in het gamma, naast de chocopasta met noten en fondant pasta’s waarin minder palmolie zit dan gebruikelijk. Het Europees Parlement heeft recent een resolutie aangenomen die de commissie oproept om regelgeving te maken over import van producten waarbij ontbossing aan de basis ligt. Er is dus hoop!
Winkelen in de Wereldwinkel is in deze corona tijden meer dan ooit een meerwaarde en de impact op economieën in het zuiden is zo mogelijk nog groter. Ook kan je nog steeds terecht op de webshop.
Meer achtergrondinformatie over palmolie vind je hier: https://www.oxfamwereldwinkels.be/nieuws/wat-is-er-aan-de-hand-met-palmolie/?fbclid=IwAR0jacMHF6H9Azykl03hulZ_7_pQ3QO32eFBKDrI-FFUV1V6KuDUPD1z-wE
door Elise Steyaert | okt 19, 2020
Door Paul Laforce
Nu we weer regen hebben zijn we weeral de ‘hete’ dagen vergeten die ons dit jaar toch wel echt hebben doen bakken. Het was overal erg (te) warm, maar de verstedelijkte zones warmen nog meer op en 2020 was de voorbode van meer van dat op jaarbasis. Te heet is moordend en vooral s’nachts is het erger omdat we nood hebben aan afkoeling als we slapen. Dat dit nefast is voor de zwakkeren hoef ik niet meer uit te leggen na de zomer van 2003 en zijn 70,000 doden. We moeten vermijden dat we nu ook in onze regio gaan overschakelen op airco’s als enige oplossing (daar gaat de gewenste daling van het energieverbruik).
Ik wou mijn dak (toch al goed geïsoleerd) voorzien van een laag groen. Helaas kon niemand me bevestigen dat het extra gewicht kon gedragen worden, dus geen groen dak.
Opzoekingen op internet gingen in de richting van een ‘wit dak’; zonlicht reflecteren in plaats van absorberen is de boodschap.
De voordelen spreken voor zich:
- je meestal zwart of donkergijs (plat dak) warmt op in volle zon tot wel 79 graden
- daardoor gaat het sterk krimpen en uitzetten
Verschillende universiteiten bestudeerden dit, waaronder onze universiteit in Leuven. In de Verenigde Staten zijn er al ettelijke steden die dit uit noodzaak verplichten bij alle nieuwe gebouwen of daken die gemaakt worden. In Los Angeles noemen ze het de ‘cool roof ordinance‘ die moet zorgen voor reductie van smog en hitte gerelateerde ziektes/sterftes en ook energieverbuik.
Deze wetgeving is er al van toepassing sinds 2015. Sinds 2009 verft de stad daken van ziekenhuizen, non-profits en sociale woningen wit. In New York zijn er sinds 2009 al meer dan 550 vierkante kilometer daken wit geverfd. Een studie uit 2014 toonde aan dat dergelijke ‘koele daken’ de temperaturen in steden als New York of Washington met ongeveer 3 graden kunnen verlagen.
Bij ons is de Europese commissie (sinds 2009) op de boot gesprongen met de creatie van een EU Cool Roofs Council met focus op energie efficiëntie, wetenschappelijk onderzoek en promotie.
Ik hou niet graag van cijfers en statistieken maar daar beweren ze een energie reductie tot 30%, natuurlijk allemaal in optimale omstandigheden.
Ik kan je verzekeren dat ik het verschil voel. Ik kon de hitte langer buiten houden dan voorheen en das meegenomen. S’avonds wanneer alles nog erg lang hitte afgeeft deed mijn dak dat dus niet !
Praktisch
Ik heb zelf de verf aangebracht in één laag en dit was een eenvoudige affaire (je dak moet wel eerst schoongemaakt worden van vuil). Voor de 90 m2 heeft dit zo’n 600 euro gekost maar die heb ik er volgens mijn gevoel al uit.
En als je van plan bent om een nieuw dak te leggen, waarom niet meteen in witte roofing (of licht grijze of rode)?
Nog wat achtergrond lectuur :
https://www.goednieuws.be/2018/03/17/witte-daken-oplossing-opwarmende-steden/
https://ec.europa.eu/energy/intelligent/projects/en/projects/cool-roofs
http://www.buildup.eu/sites/default/files/content/Cool%20Roofs_EN_1.pdf
Voor wie de stap wil zetten en tegelijk lokale bedrijven wil steunen, zijn er verschillende belgische spelers. Ik heb er een aantal uitgezocht:
Groeten,
Paul Laforce
door Elise Steyaert | aug 24, 2020
Hoeveel lekkers herbergt een stad achter haar gevels, in (bedrijfs)tuinen, parken, op daken, misschien kelders na een vruchtbaar moestuinseizoen?
Met “Pluk de stad” wil Citamine een nieuwe traditie van “oogstdelen” introduceren in Mechelen. Heb jij in je tuin groenten, fruit of kruiden geteeld waarvan je wel heel veel opbrengst hebt en die je graag wil delen evt tegen een (vrije) bijdrage? Registreer je dan op www.plukdestad.be en hang een affiche aan je raam. Heb je een druivelaar, een fruit- of notenboom, heel veel tomaten, courgetten, pompoenen, of iets anders, leggen je kippen zoveel eieren dat je ze zelf niet verwerkt krijgt? Dan is het misschien wel leuk om de oogst die je zelf niet weggewerkt krijgt, te delen of te ruilen?
Wist jij al dat je buur een paar huizen verder de lekkerste boontjes kweekt maar dat ze er al langs zijn oren uitkomen? Verlekker jij je ook al jaren op de kersen van je achterbuur die jammer genoeg worden opgegeten door de vogels omdat hij geen ladder heeft om ze te oogsten?
Op www.plukdestad.be ontdek je waar je in Mechelen terecht kan om verse groenten, fruit, kruiden of andere natuurproducten te vinden die anders misschien weggegooid worden of rotten daardoor wespen en vliegen aantrekken.
Pluk de stad is een initiatief van Citamine. Citamine is een collectief van ondernemende burgers die de gezamenlijke ambitie hebben om van Mechelen een eetbare stad te maken door een ecosysteem op te zetten dat stadslandbouw op onderbenutte plekken in de stad connecteert tot één circulaire stadsboerderij.
Citamine activeert en bouwt bruggen tussen lokale burgers, lokale ondernemingen, lokale boeren en stadsdiensten om hen te helpen bij het initiëren en opschalen van initiatieven om lokale groenten te kweken, te delen en te consumeren. Dat doen we via moestuincoaching van samen- en buurttuininitiatieven, het initiëren van samenaankopen van plantgoed, het lanceren van “Pluk de Stad” en nog meer projecten in de pijplijn.
door Elise Steyaert | jun 12, 2020
We voelen een sluimerend, maar stijgend gevoel van bezorgdheid over droogte. Het probleem was steeds iets dat aan bod kwam bij mogelijke gevolgen van klimaatverandering, “over een paar decennia of zo”, maar het komt nu steeds dichterbij. De droogte van de voorbije maanden is iedereen opgevallen. In ons achterhoofd malen ook nog de zomers van 2018 en 2019 en het grondwaterpeil dat steeds verder zakt.
Vandaag geven 2/3e van de Vlaamse meetpunten een te lage grondwaterstand aan. In Antwerpen en Limburg werd vanaf mei de alarmfase oranje afgeroepen voor het brandgevaar. Dit is nog nooit zo vroeg gebeurd.
Water is, net als energie, lucht en grond een common waar wij ons met Klimaan als burgerbeweging voor willen inzetten. De leden van onze groep Water zoeken momenteel naar initiatieven om een impact te kunnen uitoefenen als burger, naast de bestaande werken die ons lokaal bestuur gepland heeft.
Wat gebeurt er al in onze regio?
De stad Mechelen heeft een risicoanalyse laten uitvoeren om vat te krijgen op hoe gevolgen van klimaatverandering zoals aanhoudende droogte of andere extreme weersomstandigheden zich in onze buurt gaan manifesteren. Ook is er een hemelwaterplan in de maak om een strategie uit te rollen zodat regenwater hergebruikt, geïnfiltreerd en gebufferd kan worden. Dit werk kost allemaal erg veel tijd, energie en vooral geld. Hoopgevend is dat stad Mechelen alvast een deel van de prijzenpot van de European Green Leaf Award 2020 zal besteden aan de ontharding van het Hoogstratenplein.
Wat kan er nog meer gebeuren en wat kunnen wij met Klimaan doen?
A) Ontharden is ‘the way to go’
Hoe komt het dat ons grondwaterpeil moeilijk herstelt? Naast het uitblijven van regenval, is onze verharding van de oppervlakte een grote boosdoener. Door alles vol beton, asfalt, dichte klinkers,… te leggen, krijgt het hemelwater geen kans om in onze steeds droger wordende bodem te infiltreren, maar stroomt het af via riolering naar een waterzuiveringsinstallatie of naar een waterloop. Om dit fenomeen tegen te gaan is het belangrijk om zo veel mogelijk neuzen dezelfde richting in te krijgen, en samen de bodem weer vrij te maken voor infiltratie. Het hemelwaterplan van onze overheden is een werk van decennia, en in de tussentijd kunnen burgers zich hier ook organiseren om in hun buurt de straat ‘uit te breken’.
Het Vlaamse Departement Omgeving lanceerde al een 45-tal proeftuinen (campagne Vlaanderen Breekt Uit). In Mechelen nam het co-housingproject Gummarushof en de naburige scouts het initiatief om in dit kader hun terreinen te ontharden (zie de projectfiche).
Als burgerbeweging kunnen we misschien ‘Mechelen Breekt Uit’ organiseren? Hiermee breiden we uit naar verschillende wijken en buurtparken, zodat we deze ontharding in een stroomversnelling kunnen brengen, met een sappige bodem voor fleurige en frisgroene vegetatie als direct zichtbare voordelen voor de buurtbewoners.
Ook kunnen we weer een groepsaankoop organiseren voor hemelwaterinstallaties en infiltratievoorzieningen.
B) Waterbesparing: nieuwe reflexen bij ons allemaal
Momenteel denken velen pas na over waterverspilling, wanneer de droogtes tot zo’n kritiek punt zijn gekomen dat het nationaal nieuws wordt. Ik vraag me soms af of we later aan de volgende generaties gaan vertellen “Je kan het niet voor mogelijk houden, maar tot de beginjaren ’20 spoelden we nog steeds massaal onze toiletten door met drinkbaar water, vulden we er zwembaden mee en wasten we auto’s alsof er een onuitputtelijke waterbron was”. Volgend op een reactie zoals ik had als kind op de beelden van sigarettenreclame.
Wat kan je zelf doen?
- Als basis: Inzicht krijgen in je huishoudelijk watergebruik. Meten is weten! Noteer maandelijks je meterstand en bereken hoeveel je gezin per persoon per dag verbruikt. En zie op dit overzicht waar je kan besparen.
Een handige tool hierbij is Energie-ID, als je onze groep Mechelen Klimaatneutraal wil komen versterken? Welkom!
- Er zijn talloze bronnen waar we geïnformeerd worden over hoeveel water welke handeling vergt. Van zichtbare liters in je eigen huishouden tot onzichtbare liters bij de productie van bijvoorbeeld koffie, kledij en vlees.
Hier zullen we zeker nog dieper op ingaan in een volgende blog.
We geven hier alvast 4 (zichtbare) waterbesparingstips mee:
- Als je er nog geen hebt: plaats een spaardouchekop. Met dit eenvoudig tussenstukje bespaar je op jaarbasis 10.000 liter water. Dit is geen typefout, het halveert nl. het waterverbruik en dit levert al gauw 40 liter op per douchebeurt. Wel niet extra lang douchen dan ;).
- Gebruik een emmertje! Probeer zoveel mogelijk grijs water op te vangen om te hergebruiken: koud douchewater of spoelwater van groenten zijn prima geschikt voor je (tuin)planten.
Ook zeepwater van onze veelvuldige handenwasbeurten kan je perfect opvangen in emmers om daarmee je toilet door te spoelen. Daar spaar je algauw zo’n 50 liter zuiver drinkwater per dag mee uit.
- Vang je regenwater op in een regenton of nog beter:
Plaats een regenwaterput of hemelwaterinstallatie om aan te sluiten op het toilet en/of wasmachine. Stad Mechelen geeft hiervoor een premie tot 550 euro! (Meer info vind je hier).
- Droogte in de tuin aanpakken kan je zo doen, zonder al te veel water te gebruiken:https://www.velt.nu/nieuws/enorme-droogte-5-tips-voor-je-tuin Of kies voor meerjarige eetbare planten, de basis van de permacultuur. Door hun sterk wortelgestel hoef je die (na het eerste jaar) helemaal geen water te geven.
In de pers:
Er verschenen de laatste weken prachtige initiatieven, die erg inspirerend werken:
Voorbeelden uit Gent:
Al gauw opgevolgd door Mechelen:
- Opvangen en verdelen bemalingswater uit bouwputten .
Heb je zin om hier mee je schouders onder te zetten?
Word actief lid bij Klimaan en geef als interesse ‘water’ aan.
Je wordt vervolgens uitgenodigd voor een volgende bijeenkomst van de groep Water en de rest vloeit vanzelf.
