door jopperuts | mrt 20, 2025
Common Land voor het Hombeeks Plateau en de Brabantse Kouters
COMMAAN is een organisatie van Klimaan vzw, ontstaan uit het gelijknamige project dat loopt in de periode 2024-2025 met steun van Koning Boudewijnstichting.
COMMAAN wil – met gemene gronden als hefboom – de stroom naar een gezonde bodem, gezonde voeding en een gezonde omgeving in en rond Mechelen voeden.
Het visie-traject onder begeleiding van EPOS hielp ons met het creëren van een kader voor waardencreatie op het Hombeeks Plateau en de Brabantse Kouters.
Hiervoor werd een stappenplan doorheen de jaartallen ontwikkeld. Wij kijken naar een tijdskader van 2025 tot 2030.
door Elise Steyaert | feb 20, 2022
Als burgerbeweging zijn we georganiseerd rond de vier commons: grond, lucht water en energie. Dit zijn onze vier inhoudelijke werkgroepen. Daarnaast heb je ook ondersteunende werkgroepen: samenwerking, IT en communicatie.
Werkgroepen komen gemiddeld 1 keer per maand samen. De verschillende projecten per werkgroep zijn hieronder opgesomd. Via de Doe Mee pagina kan je je als actief lid aanmelden en een werkgroep naar keuze aanvinken. De aanspreekpunten van de werkgroep zullen je vervolgens uitnodigen om de volgende vergadering bij te wonen.
Daarnaast praten we elkaar allemaal bij elke tweede dinsdag van de maand, op de Klimaandelijkse. Tot slot hakken we belangrijke knopen door die een werkgroep overstijgen op de Klimaanraad: elke eerste donderdag van de maand. Per werkgroep sluit 1 vertegenwoordiger aan; zo houden we het lekker efficiënt.
GROEP GROND
Aanspreekpunten: Bart en Wim
GROEP LUCHT
Aanspreekpunt: Stijn
GROEP GROND – LOPENDE PROJECTEN 2022
Impactschatter uitbreiden: een tool die we maakten (met steun van MechCiCo) om de energiebesparing t.o.v. de materiaalkost bij nieuwe huishoudelijke toestellen te vergelijken. We willen deze graag uitbreiden om ook het herstellen van toestellen te beoordelen. Meer info.
Samenaankoop plantgoed en Soil Mates: in samenwerking met Citamine proberen we lokale biologische landbouwspelers en burgercollectieven met elkaar in contact te brengen.
Potterij: Samenwerking met o.a. Klusbib, KO-Lab en Citamine om van de Potterij/Impact Factory de circulaire hub van Mechelen te maken. Vanuit onze verbindende rol leggen we connecties tussen projecten (zoals MechCiCo, ImpactSchatter,…) en lokale spelers om circulaire economie een boost te geven in Mechelen en omstreken.
GROEP WATER – LOPENDE PROJECTEN 2022
Geveltuinen (‘Klim(t) aan je Gevel’): Na een eerste succesvolle editie van dit project waar straten zich konden inschrijven om zo veel mogelijk geveltuintjes te realiseren, willen we nu een niveau hoger schakelen met en richten we ons op ware tuinstraten met tuinslingers en meer ontharding/vergroening van ons straatbeeld.
Wijkwater: we onderzoeken hoe we collectieve regenwateropvang aan grote daken kunnen koppelen.
GROEP LUCHT – LOPENDE PROJECTEN 2022
E19 – Zonnige geluidsmuur: we onderzoeken de mogelijkheid om langs de E19 een geluidmuur met zonnepanelen te realiseren. Dit project wordt getrokken vanuit groep Lucht, i.s.m. groep Energie.
Slim Stoken: we zetten onze campagne verder om mensen te sensibiliseren rond houtverbranding.
Deelmobiliteit: Klimaan cvso start met deelwagens, we zetten onze schouders onder de campagne in de maand juni: ‘Dagen minder Wagen’ en focussen ons met gerichte acties op de wijk Nekkerspoel.
GROEP ENERGIE – LOPENDE PROJECTEN 2022
Energiegemeenschap Klimaan: stap voor stap starten we een eerste energiegemeenschap op waarbinnen we energie onderling delen. We starten met experimenteren binnen onze groep en nemen de getrokken lessen mee naar energiedelen binnen sociale woonwijken, bedrijvenzones en appartementsgebouwen. Meer info hier en hier.
Pandschap Rivierenland: een recent opgerichte coöperatie met sociaal oogmerk renoveert leegstaande panden om vervolgens sociaal te verhuren. De energiewerkgroep adviseert het pandschap rond betaalbare duurzaamheidsingrepen. Algemene info (koepelwebsite Pandschap).
Energiehelden en de Klimaankoffer: op een zo laagdrempelig-mogelijke manier wisselen we tips uit rond energiebesparing thuis. Onze klimaankoffer zit boordevol meetapperatuur en inspiratie. Van zodra het terug kan, organiseren we ‘Energie-Party’s’ met buren en vrienden. Info koffer.
GROEP SINT-KATELIJNE-WAVER LOPENDE PROJECTEN 2022
Advies gemeente: Via de klimaatraad brengen we beleidsadvies voor de gemeente om hun lokaal energie en klimaatplan te verwezenlijken en de doelstellingen van de burgemeesterconvenant te behalen.
Hagelstein: Samen met de leerlingen Climate4Change van de school loopt er een sensibilisering rond “zero-waste” en werken we met een energie-audit aan energiebesparende voorstellen voor de school.
Groenuitbreiding: We werken aan meer natuur- en duurzame landbouwinvulling van het landschap, in eerste instantie voor het gebied tussen R6-Nete en Liersesteenweg.
Aandeelhouders coöperatie
Lopende projecten (cvso + vzw)
door Sabine Wuytens | dec 17, 2021
De Klimaankoffer
Wil je stappen zetten om energie te besparen in je woning, school of bedrijf? Precies daarvoor ontwikkelde Klimaan de Klimaankoffer, een handige meetkoffer! Met deze koffer kan je aan de slag om het verbruik van verschillende toestellen in kaart te brengen en zo op een slimme manier verbeteringen aan te brengen.
Wat zit er in de koffer?
In de Klimaankoffer verzamelen we een aantal sensoren waarmee je thuis aan de slag kan. Het gaat om een energiemeter, een lichtsensor, een luchtkwaliteitsmeter, een infraroodthermometer en een douchewekker. Bij elke sensor zit een korte handleiding met invulbladen om je vlot op weg te helpen bij het aflezen en interpreteren van je gebruik. De Klimaankoffer bevat naast de “quick guides” ook een uitgebreide handleiding waarin je alles kan lezen over de sensoren en hun meetwaarden, maar ook over de interpretatie en gepaste maatregelen. Daarnaast vind je in de koffer het boekje “Groen leven”, met tips & tricks om je energieverbruik te verlagen, en een handige sleutel om de radiator te ontluchten.
Wat met de meer gespecialiseerde vragen? Naast de twee Klimaankoffers heeft Klimaan ook een hoogwaardige warmtecamera, een Flukso verbruiksmonitor en Netatmo Slim weerstation en CO2 meter – die laatste twee te leen via de Stad Mechelen.
Met de beelden van de warmtecamera is het mogelijk om warmteverliezen van de woning in kaart te brengen. De interpretatie van deze beelden vergt de nodige expertise en de warmtecamera wordt om die reden niet uitgeleend aan particulieren. Wél kan je de camera gebruiken onder begeleiding van Klimaan, want twee van onze Klimaanvrijwilligers volgden een speciale opleiding om met de warmtecamera te werken!
Interesse om de Klimaankoffer uit te lenen?
Daarvoor kan je terecht bij de Klusbib van Mechelen, de betaalbare en ecologische bibliotheek voor werktuigen in Mechelen! Klimaan heeft voor haar leden een lidmaatschap bij de Klusbib. Daarmee kunnen telkens 10 leden per jaar gratis materiaal uitlenen.
Nog geen lid bij de Klusbib? Een lidmaatschap van de Klusbib kost 30 EUR voor het eerste jaar, 25 EUR voor de daaropvolgende jaren. Er is ook een sociaal tarief beschikbaar voor wie minder geld te besteden heeft.
Interesse om de warmtecamera of andere gespecialiseerde sensoren uit te lenen? Andere vragen over de Klimaankoffer? Neem contact met ons op via info@klimaan.be of vul het contactformulier in!
Zit je vast met één van de toestellen?
Geen nood, de uitgebreide handleiding kan je ook
hier vinden
Neem ook eens een kijkje bij de Energiehelden van Klimaan! Daar vind je meerdere tips om je verbruik nog beter in kaart te brengen en systematisch te verminderen.
door Steven Laurijssen | okt 25, 2021
Verplaatsbare hernieuwbare energie
Het doel was om met burgerkapitaal te investeren in een tijdelijke zonne-energie installatie en deze nadien elders een tweede leven te geven. Verschillende pogingen zijn ondernomen, maar een investering heeft nog niet plaatsgevonden:
Evolutie van aanpak:
- Met ingenieursbureau Efika hebben we mogelijke investeringen laten uittekenen, specifiek voor de Oude Bib en de voormalige Brandweerkazerne. Na de studie was het verleende advies dat rond ruimteverwarming en sanitair warm water er weinig kon gebeuren wegens de mogelijke schade bij het aanpassen van de basisinstellingen van de verouderde verwarmingsinstallatie (wat dan een juridische verantwoordelijkheid van het MechCiCo-project zou worden). T.a.v. elektriciteit zouden nieuwe of tweedehands zonnepanelen gelegd kunnen worden, maar dan zou eerst een stabiliteitsstudie nodig zijn. Het zijn net de kosten gerelateerd aan de keuring- en stabiliteitsstudie alsook de arbeidskost bij een installatie en demontage die terugkomen bij iedere nieuwe locatie. Je kan deze recurrente kosten m.a.w. niet ‘meenemen’, waarvoor een minimale gebruikstijd nodig is om de installatie op één locatie financieerbaar te maken alvorens de installatie naar een andere locatie kan gaan. Dergelijkse kosten zijn dus onmogelijk ‘circulair’ te krijgen.
- Via brainstormsessies werd een alternatief gezocht met meer mobiele installaties (vb. op een aanhangwagen of op fietsstallingen, en dus los van het gebouw. Documentatie en voorbeelden werden verzameld en afwegingen bekeken, maar vooral wegens onvoldoende mogelijkheden naar overdekte fietsenstallingen werd hier niet voor geopteerd.
- Tenslotte was er de bottleneck rond het tweedehands handsgebruik van zonnepanelen nadien, aangezien deze vaak in verhouding te duur zijn t.o.v. nieuwe performantere panelen. Er is tot op heden nog geen uitgebreide tweedehandsmarkt voor zonnepanelen. Klimaan heeft dan aan een Helpathon deelgenomen om de circulariteitsuitdagingen van zonnepanelen beter in kaart te brengen en hieruit te leren.
- Tenslotte is er bij verhuis van zonnepanelen de kost van afbraak en heropbouw, waarvoor een minimale stand-tijd nodig is. Klimaan heeft vervolgens een rekenmodel ontwikkeld om deze te kunnen berekenen, waarbij we uitkwamen dat in het meest gunstige geval toch 4 jaren zonder verhuis nodig zijn, en we binnen MEchCiCo die tijdshorizon niet hadden voordat de gebouwen afgebroken zouden worden.
Er zijn dus geen investeringsrealisaties gebeurt, maar er zijn heel wat leerlessen komende van de Efika-studie, de zonnepanelen op fietsenstalling studies, de Helpathon rond tweedehandsmarkt van zonnepanelen en het uitgewerkte rekenmodel om de minimale duurtijd van 1 standplaats voor rondreizende zonnepanelen te bepalen.
Op de foto hiernaast zijn we het Excelmodel aan het overlopen tussen Klimaan en Mest vzw.
Leerlessen
Rond verwarming
- Door de studie van Efika werd duidelijk hoe snel je aansprakelijk wordt als er iets aan het verwarmingssysteem gewijzigd wordt. Arbeidsrecht komt in de picture en er zijn risico’s die een burgerbeweging niet kan nemen, en zich niet gemakkelijk tegen kan verzekeren.
- Meer tastbare voorbeelden zijn nodig om de mogelijkheden van circulaire installaties bij tijdelijk gebruik van panden te onderzoeken.
Rond zonnepanelen op fietsenstallingen
- Er was te weinig vraag om alle energie die opgewekt kan worden door zonnepanelen te gebruiken voor bijvoorbeeld deel- en bakfietsbatterijen op te laden. Indien de opgewekte energie binnen het gebouw (tijdelijk) benut wordt, komt er een additionele kost voor de keuring van de aansluiting bij. Een haalbaar financieel alternatief is dan het installeren van gemakkelijk verplaatsbare fietsenstallingen op privéterrein die geen rechtstreekse aansluiting op het elektriciteitsnet behoeven.
- Naast de investering van de zonnepanelen, moet er ook iemand investeren in degelijke overdekte fietsenstallingen. De stad Mechelen geeft bijvoorbeeld voorkeur aan niet overdekte fietsenstallingen die het straatbeeld niet in gedrang brengen. Een andere investeerder in overdekte fietsstalling werd (nog) niet gevonden. Mocht die wel het geval zijn, dan zou het budget van groene energie best gescheiden zijn van het budget voor het aanbieden van fietsenstalling.
- De perfecte opstelling is ook niet altijd evident met schaduwvlakken in de dichtbebouwde stadsdelen of hinder door reflectie van de zon op laaggeplaatste zonnepanelen.
- ZuidtrAnt, een bevriende energiecoöperatie, heeft wel een business-model uitgewerkt met een box voor een deelbakfiets die opgeladen wordt via zonne-energie.
Rond hergebruik en recyclage van zonnepanelen
- Er is vooral aandacht nodig om bij productie reeds beter ontmantelbare zonnepanelen te ontwikkelen. Als fabrikanten een terugname- en grondstofrecuperatieplicht zouden hebben, dan zouden er misschien meer duurzame circulaire zonnepanelen op de markt komen.
- Vooral de EVA-coating op zonnepanelen maken dat bepaalde aardmetalen moeilijk recycleerbaar zijn en een afvalberg aan zonnepanelen dreigen te creëren. Naast de robuustheid en energieprestatie van zonnepanelen, zou tijdens het ontwikkelen van nieuwe panelen ook onderhoud en herstellingen in rekening gebracht moeten worden; met als doel de levensduur van het gehele foto-volaïsche systeem te verlengen.
- Momenteel is de uitdaging om nog goed functionerende panelen niet te laten afdanken, maar zo lang mogelijk in gebruik te houden, ook al kan op een gegeven oppervlakte meer rendement met nieuwe panelen bekomen worden .
- Zonnepanelen van een zekere leeftijd een nieuw leven geven is moeilijk, omdat bij een nieuwe aankoop al snel de betere investeringskost-elektriciteitsefficiëntie van nieuwere panelen gaat spelen. De nieuwe panelen zijn momenteel erg goedkoop omwille van “te goedkope grondstoffen” wat kan veranderen over tijd. Het huidige tweedehandsaanbod is relatief gezien ’te duur’ omwille van de moeilijke logistiek die gepaard gaat bij collectie, hoge re-distributiekosten en tussentijdse arbeidskosten bij hertesten/ hercertifiëren van de panelen.
Rond tijdelijke installatie van zonnepanelen op het dak
- Vooral de arbeidskost bij installatie, ontmanteling en verhuis weegt door, waardoor korttijdig gebruik van zonnepanelen vaak geen interessante financiële optie is. Ook de inspanningen om een nieuwe geschikte locatie te vinden moeten meegenomen worden en het is niet altijd evident een locatie te hebben waar de investering in zonnepanelen in de toekomst vooraf met voldoende zekerheid kan geïdentificeerd worden.
- Vaak kon er wel uitgegaan worden van een groot aandeel ‘zelfverbruik’ – direct elektriciteitsgebruik die goede marges per kWh kan voorzien – als de installaties eerder klein zijn. Maar bij kleinere installaties wegen de logistieke kosten m.b.t. een verhuis naar een andere locatie meer door.
door Steven Laurijssen | okt 25, 2021
De Herbruikinventaris
Aangezien we geleerd hadden dat de klimaatimpact van gebouwen voor het grootste gedeelte bij de productie van materialen en de afbraak er van zit, konden we niet alleen naar energie- en waterbesparing kijken, maar moeten we ook oog hebben voor maximaal hergebruik van reeds geproduceerde materialen.
De handen werden in elkaar geslagen met een ander project van Mechelen, namelijk “Mechelen als Circulair Bouwheer” om na te gaan hoe aanwezige materialen ook bij de afbraak en renovatie een duurzaam verder leven kunnen hebben. Binnen MechCiCo werd met vrijwilligers van Klimaan, onder deskundige begeleiding van de circulaire bouwheer van Mechelen een weekend georganiseerd waarbij alle demonteerbare goederen in het gebouw in kaart gebracht werden en waarbij een catalogus-systeem voor de verdere verspreiding van die materialen uitgewerkt is.
Voor de opmaak van het inventaris hebben we gebruik gemaakt van het vademecum dat uitgewerkt is door RotorDC, maar waarvan MechCiCo één van de eerste gebruikers was. We hebben dus onze leerlessen ook kunnen terugkoppelen naar RotorDC, die op basis hiervan ook een verbeterde versie van hun vademecum heeft kunnen uitbrengen.
Aanpak
- Opmaak business model
- Bestuderen van vademecum Rotor DC als basis
- Algemene rondgang in het gebouw voor eerder vluchtige identificatie materialen
- Afspraak met aannemer/sloper: opdeling vaste bouwstoffen te recycleren door aannemer bij gescheiden sloop, en demonteerbare materialen inventaris met Klimaan binnen Mechcico-project. Uit het sloopinventaris werd ook al de asbestwaarschuwing gehaald .
- Mechelen als Circulair Bouwheer heeft tabellen en basispresentatie uitgewerkt voor te inventariseren delen.
- Organisatie herbruikinventarisweekend van 1.5 dag met in totaal 17 vrijwilligers – vrijwilligers nemen foto’s en opmetingen van alle aangeduide materialen. De vrijwilligers uploaden hun foto’s op een vooraf aangeduide plaats in de GoogleDrive van Klimaan. De data verzameld per materiaal waren: hoeveelheid, afmetingen, status van ev schade of noodzakelijke reiniging, specifieke waarde of andere kenmerken.
- De circulaire bouwheer voegt de foto’s en beschrijvingen in een digitale excel-overzicht.
- Ontwikkelen automatisering van materialenfiches voor organisatie verder gebruik.
- Ontmanteling van verkochte onderdelen voor de sloop.
Leerlessen
- Vlot verloop om vrijwilligers hun beschikbaarheid te laten aangeven in een Doodle, die nadien ook gemakkelijk kon dienen om de vrijwilligersverzekering aan te vragen.
- Praktisch was er voldoende materiaal voor de werkzaamheden met enkele ladders, meters, zaklampen en enkele schroevendraaiers. De aanwezigheid van schrijfborden en enkele extra pennen waren handig.
- De vrijwilligers hadden voldoende eigen materiaal bij om foto’s te nemen en er was een handige fiche met aandachtspunten rond het nemen van foto’s. Digitale foto’s die in een icloud-folder terecht kwamen, werden soms in onvoldoende kwaliteit naar de Google Drive gekopieerd. Foto’s verzamelen in de Google Drive was handig, al moesten sommigen aangemaand worden hun foto’s binnen te leveren. Voor de geautomatiseerde verwerking nadien moest de benaming van alle foto’s aangepast worden, maar dit was vlotter dan wanneer iedereen zelf eerst foto’s correct zou benoemen en wellicht langer op toelevering foto’s gewacht moet worden.
- Het event was succesvol, omdat er beroep gedaan werd op vrijwilligers (ong. 100 vrijwilligersuren + voorbereiding en naverwerking) Mocht dit een commerciële partner zijn, dan zouden de kosten opgelopen zijn tot wellicht 5 000 à 10 000 om het inventaris op te maken, wat misschien niet in verhouding is tot de extra verkoopsopbrengsten die met het project bereikt worden. Dit is wel onder de huidige marktsituatie met nog sterk ondergewaarde prijzen voor recuperatiematerialen. Met de toenemende grondstoffenschaarste en stijgende transportkosten, kan dit in de toekomst mogelijk wel een rendabele activiteit worden. We begrijpen ook dat andere initiatieven momenteel veel kieskeuriger zijn welke materialen ze nog opnemen in dergelijke inventarissen (meestal meubels en delen met retro- of historische waarde zoals toegepast door RotorDC bijvoorbeeld).
- Tijdens het inventariseren werden vooraf afgesproken materialen referentienummers niet aangehouden, en eerder chronologische nummers gebruikt in de volgorde dat de materialen werden tegengekomen. Verwijzen naar gelijkaardige materialen in andere ruimtes door naar die nummers te verwijzen was handig.
- Het werken in teams van 2 personen was ideaal. Een persoon kon nota nemen terwijl de andere personen kon opmeten en foto’s nemen. Per team werd rond een specifiek materialensoort gewerkt doorheen het hele gebouw. Deze werkwijze verliep vlot.
- Aangezien de vrijwilligers geen materialenexperts waren, werden soms relatief veel afmetingen opgemeten om een materiaal te benoemen. Een professional zou hier met een aantal doelgerichte opmetingen sneller kunnen opschieten.
- Een eenvormig systeem om ruimtes of plaatsen in het gebouw te benoemen zou een meerwaarde geweest zijn. Nu werden verschillende ruimtes vaak verschillend benoemd.
- De spanningsboog bij vrijwilligers is vaak kort, maar een oproep voor een korte concrete activiteit werkte goed om éénmalig vrijwilligers te mobiliseren, ook al was het de drukke eindejaarsperiode vlak voor het bouwverlof en bij de afsluiting van het schooljaar.
- Materialen verliezen soms hun waarde door veranderende normen, wetgeving of inzichten, bijvoorbeeld: de borstwering aan de trappen was nog van lagere hoogte, en er zijn extra aanpassingen nodig om die te kunnen aanpassen aan de nieuwere reguliere hoogtevoorschriften voor publieke gebouwen. Gietijzeren radiatoren kunnen beter herbruikt worden dan plaatradiatoren omdat de toekomst meer aan lage-temperatuurverwarming zal zijn waarvoor plaatradiatoren minder goed aangepast zijn. Voor branddeuren zijn de beproevingsmethoden aangepast aan Europese richtlijnen, waarbij de keuring vanaf 2023 anders zal zijn en de huidige deuren niet meer bruikbaar zullen zijn als compartimentsdeur, enz. Een beleidsaanbeveling kan zijn, dat aanpassing normering aan voortschrijdende innovatie afgewogen moet worden t.o.v. het belang van circulair gebruik.
- Vooraf alle sleutels voorzien is eveneens belangrijk. 2 lokalen konden niet geïnventariseerd worden, omdat we de sleutels van de gebruikers niet gekregen hadden wegens afwezigheid van de gebruiker en deze niet voldoende vertrouwen had uit angst voor diefstal tijdens de inventarisoefening.
- De korte inleiding met ppt-projectie was goed om kort te sensibiliseren rond belang circulariteit en praktische afspraken te maken. Tussen 30 en 60 minuten moet daarvoor voorzien worden, zeker als er nog enkele vragen zijn of het gesprek even afdrijft waarvoor dan best ruimte moet zijn. (duurde wat langer dan we vooraf hadden voorzien, maar was flexibel opgevangen).
- De opmaak van het materialen paspoort dat nu tijdens de hebruikinventarisactiviteiten gebeurt zou systematisch in gebouwen aanwezig kunnen zijn (met meer referentie nog naar aankoopdocumenten en origine die nu verloren gegaan waren). De selectieve inventarisatie en sloop zou systematisch onderdeel van sloopactiviteit van slopers kunnen worden.
- Door een uitwisseling van leerlessen met RotorDC hebben we geleerd dat de overzichtstabel niet effectief is om nadien de materialen terug in omloop te brengen, een filtersysteem en presentatie met fiches per materiaal is hiervoor nodig. Binnen MechCico hebben we dan via een eenvoudige excel-automatisatie een kleine app kunnen ontwikkelen om deze fiches automatisch uit de overzichtstabel te kunnen trekken.
- Door samenwerking met RotorDC en het project “Mechelen als Circulair bouwheer” hebben we meer kunnen bereiken dan enkel binnen MechCiCo mogelijk geweest zou zijn.
- Materialen zouden ook benoemd kunnen worden via sf/B code, compatibel met BIM.
- Er is uitwisseling mogelijk met andere circulaire bouwinitiatieven, o.a. bij bureau bouwtechniek, https://b-b.be/nl/portfolio/#selection
