Sinds september bundelen de werkgroep lucht van Klimaan en Meet Mee Mechelen de krachten om samen te werken aan betere luchtkwaliteit in Mechelen. Meet Mee Mechelen startte in 2017 op met stad Mechelen, luchtkwaliteitsexperten, technische partners en vooral heel wat enthousiaste Mechelaars.
De afgelopen 2 jaar zijn meetcampagnes opgestart met vrijwilligers. Per fiets zijn vier seizoenen aan metingen bij mekaar gefietst die duidelijk in beeld brengen hoe de luchtkwaliteit in de stad Mechelen en doorheen het jaar varieert. De resultaten zie je hier.
Visietekst in de maak
Dit materiaal wordt nu uitgewerkt in een visietekst met concrete acties om aan betere luchtkwaliteit te werken. Werk je graag mee? Schrijf je in als actief lid voor de groep Lucht of stuur een mailtje naar lucht@klimaan.be!
Met de visietekst willen we de vraag beantwoorden hoe we als burgers en stad lokaal acties kunnen opzetten die het verschil maken en hoe het momenteel met onze luchtkwaliteit is gesteld. Dit document willen we met het stadsbestuur bespreken om te kijken hoe we samen de acties verder vorm geven.
Deze winter
Een eerste stap waar we deze winter werk van willen maken is een Mechelse informatiecampagne rond Slim Stoken om zo de impact van houtverbranding op onze luchtkwaliteit te verminderen.
Klimaan was goed vertegenwoordigd op de zomerweek van Aardewerk. Steven, Marleen, Tris, Mia en ik waren erbij. ‘De mens voorbij: onder planten en dieren’ was het thema waarin sprekers Ullrich Melle en Ton Lemaire ons meenamen. Aardewerk pleit voor fundamentele sociaal-ecologische verandering en organiseert naast de zomerweek ook de opleiding ‘Ecologische filosofie en politiek’ in Mechelen.
Leestijd: 10 minuten.
Idyllisch en vol leven. De omgeving van het Molenhuis in Bérismenil waar de zomerweek van Aardewerk plaatsvond is een mooie plek om tot rust te komen. Even naar de tent? Dan wandel je via de brug over het riviertje, onder de bomen door, naar het weilandje. Voor je voeten zie je muisjes in hun holletjes verdwijnen en sprinkhanen wegspringen. En kijk eens in het water. In de vijver zitten kikkers en in de Belle Meuse rivierkreeftjes. Het is een prachtige plek in het groen, waar het makkelijk is om je verbonden te voelen met alle leven.
Alle leven? ‘Plantenblindheid! U schrijft over de mensen en de dieren, alsof zij de hoofdrol spelen tegen een groen gekleurde achtergrond. U ziet de planten als een groen decor.’ Hoor ik daar Ullrich Melle? Inderdaad, ik betrap mezelf hier op een zoöcentrische bril.
Die bril eens een week afzetten, en voorbij de mens denken, dat deden we tijdens de zomerweek. Met een zestigtal mensen, volwassenen en kinderen, trokken we in augustus naar Bérismenil in de Ardennen. Kamperen of in het huis overnachten, het was vrij te kiezen. Op het programma: ’s morgens een lezing, de namiddagen zelf in te vullen en ’s avonds een luchtigere groepsactiviteit.
Het was de eerste keer dat ik meeging op zomerweek. Mijn twee kinderen zagen het ook zitten. We lieten de papa thuis, namen een dorpsgenote mee en reden gepakt en gezakt naar Bérismenil, waar we onze tent opzetten op een prachtig weilandje naast het water.
Een droogstoppel die het over liefde heeft
Op de eerste avond heeft Ullrich Melle alles al gezegd. ‘De radicale ecologie pleit voor een andere verhouding van de mens tot de niet-menselijke natuur.’ En even later: ‘Dan mag u nu naar huis gaan’. Toch wel een aparte vorm van humor, van deze milieufilosoof en professor emeritus van de K.U.Leuven.
Onze planetaire problemen vragen om een radicale verschuiving in onze gevoelens over ‘onze’ plaats in de rest van de natuur, zegt Christopher Stone.
Gelukkig volgde er nog een verhaal over een droogstoppel en de liefde. In 1972 schreef Christopher Stone – een jurist, dus moet het wel een droogstoppel zijn – het boek ‘Should trees have standing?’, waarin hij er vrij serieus voor pleit om juridische rechten toe te kennen aan natuurlijke objecten, zoals bossen, rivieren en oceanen. Onze planetaire problemen vragen om een radicale verschuiving in onze gevoelens over ‘onze’ plaats in de rest van de natuur, zegt hij. Om het sterk uit te drukken: we moeten ons vermogen om lief te hebben ontwikkelen. Of, zachter uitgedrukt: ons meer bewust zijn van de samenhang in de natuur. Het is pure Aardewerk-filosofie, zo pleiten voor een radicaal andere relatie tot de natuur.
Twee foto’s bekeken we nog, meer was er niet nodig om ons met de neus op de feiten te drukken: we voelen ons onwennig in onze relatie tot dieren. En dan hebben we het nog niet over de planten gehad, hen zien we vaak niet eens staan. De toon was gezet.
Fytoceen en antropoceen
We bleven nog wat langer, en lieten ons twee voormiddagen door Ullrich Melle op sleeptouw nemen doorheen de plantenwereld. Onze eerste opdracht: alles in perspectief plaatsen. De aarde bestaat 4,6 miljard jaar, heeft nog 7 miljard jaar voor de boeg en wij doen, ocharme, nog maar 10.000 jaar aan landbouw en veeteelt. We vinden onszelf belangrijk en we realiseren ons niet dat 99 procent van alle biomassa plantaardig is. Niks antropoceen, zegt Ullrich, we leven al 400 miljoen jaar in het ‘fytoceen’, het tijdperk van de planten. Het zijn de planten die, samen met schimmels en micro-organismen, het andere leven mogelijk maken.
Of toch, het antropoceen? De mens is lang insignificant geweest, maar sinds het midden van de vorige eeuw heeft de mensheid zowat elk onderdeel van de biosfeer beïnvloed en veranderd. De wereld zoals we die kennen is voorbij, ook al beseffen we het nog niet. We staan aan de rand van epische veranderingen. Wij, de industriële mensheid, hebben ons op hetzelfde niveau geplaatst als de grote aardse krachten. En de aarde reageert met oncontroleerbare veranderingen.
Planten zullen de wereld redden, zegt Ullrich Melle, want als zij het niet doen, wie dan wel? Planten hebben al vaker in de geschiedenis van de aarde het leven gered na extinctiegolven.
Ondertussen namen de kinderen buiten hun taak als geologisch agens ernstig. Er werd meer dan één steen verlegd en plots lagen er dammen in de rivier. De loop van de Belle Meuse zal nooit meer dezelfde zijn.
Wie zal de wereld redden? Planten zullen de wereld redden, zegt Ullrich, want als zij het niet doen, wie dan wel? Planten hebben al vaker in de geschiedenis van de aarde het leven gered na extinctiegolven. Planten houden ons in leven.
Een andere tijdschaal
Laat ons dan toch maar eens beter naar die planten kijken. Biologisch gezien zijn we familie van elkaar, want we stammen allemaal af van een prokaryotische cel. Hoe kan het dat we onze familie zo uit het oog verliezen, dat we hen zo gemakkelijk tot ‘groen tapijt’ reduceren? Het antwoord is eenvoudig: omdat planten traag zijn. Je ziet ze niet groeien. Ze laten zich niet betrappen op hun vitaliteit. In dieren herkennen we ons, in planten niet.
We vinden planten geheimzinnig, we kunnen ze niet doorgronden. Toch zijn planten verbazingwekkend. Wist je dat één roggeplant 622 kilometer aan wortellengte heeft? En dat een volgroeide loofboom jaarlijks meer dan 10.000 kilogram suikers aanmaakt? Hoe indrukwekkend de plantenwereld is, zagen we ook ’s avonds in de film ‘Behind the Redwood Curtain’. We werden stil van dit verhaal over de Redwoodwouden in Californië. Die eeuwenoude woudreuzen, die volgens een andere tijdschaal leven, boezemen ontzag in. Het deed pijn om die mastodonten te zien vallen en de overgave waarmee activisten en ecologen voor het woud opkomen raakte ons. Maar tegelijk voelden we ergens ook wel begrip voor de werknemers-houthakkers, die hun werk uitvoeren om in hun levensonderhoud te voorzien, in de voetsporen van hun voorouders. Het leven is nooit zwart-wit.
Geen deel is essentieel
Het wonder dat alle leven op aarde mogelijk maakt is fotosynthese. Het is meteen ook het fundamentele verschil tussen planten en dieren. Planten maken hun eigen voeding, terwijl wij, dieren en mensen, rechtstreeks of onrechtstreeks van planten afhankelijk zijn. Zij kunnen zonder ons, wij zijn verloren zonder hen. We moeten ons wel verplaatsen om ons te voeden, dus hebben we compacte volumes. Bij planten is het anders: zij staan op een bepaalde plek en zetten daar in op het maximaliseren van hun oppervlakte, om zo veel mogelijk stralingsenergie op te vangen. Ze staan zo stil dat ze in de achtergrond lijken te verdwijnen. Onbeweeglijk, weerloos, kwetsbaar. Of toch niet?
Planten zijn minder kwetsbaar dan we denken. Ze zijn potentieel onsterfelijk, dat kunnen wij van onszelf niet zeggen. Planten behouden hun hele leven embryonaal weefsel, vanwaaruit ze nieuwe organen kunnen vormen. Een plant is nooit definitief afgebakend, geen deel is essentieel. Uit een tak kan een nieuwe boom groeien. Als je het zo bekijkt, is een plant niet echt een individu, maar eerder een collectief van samenwerkende cellen. Die plantencellen organiseren zich in een netwerkstructuur. Alle delen van de plant werken samen op voet van gelijkwaardigheid. Ze wisselen continu informatie uit. De intelligentie zit in de hele plant verspreid.
Dynamischer dan we ooit voor mogelijk hielden
We zijn geneigd te denken dat planten weerloos zijn en dat ze hun omgeving moeten ondergaan, maar dat is niet zo. Planten zijn veel dynamischer dan we ooit voor mogelijk hielden. ‘Ze hebben allemaal ADHD’, zegt Ullrich. En wat ze doen is verrassend doelgericht en probleemoplossend. Het valt ons niet op, want ze bewegen traag, ondergronds of op micrometerschaal. Hun wortels bijvoorbeeld zijn bijzonder actief. En of de huidmondjes open of dicht zijn, stuurt de plant continu bij afhankelijk van de omstandigheden.
Het onderzoek naar hoe planten informatie verwerken – dat nog vrij recent is – toont aan dat we de complexiteit, levendigheid en intelligentie van planten lang onderschat hebben.
De plant beschikt over een enorme hoeveelheid informatie. Er is communicatie en samenwerking op het diepste niveau tussen de cellen. Een plant is een hyperactief communicatief netwerk. Op basis van de beschikbare informatie maakt een plant een afweging, een keuze. Hij reageert flexibel en aangepast op invloeden uit zijn omgeving. Planten reageren niet allemaal hetzelfde. Ze vergissen zich wel eens. Ze leren uit ervaring. Ze communiceren met elkaar. Het onderzoek naar hoe planten informatie verwerken – dat nog vrij recent is – toont aan dat we de complexiteit, levendigheid en intelligentie van planten lang onderschat hebben. ‘Planten moeten niet voor ons onderdoen,’ zegt Ullrich. Het vegetale is geen minderwaardige vorm van leven.
Dat inzicht roept een andere vraag op: hebben planten dan ook bewustzijn? Het is een delicate vraag die moeilijk te beantwoorden valt, want geen mens weet wat bewustzijn is. Wat we wel weten is dat ook planten in een wereld van betekenissen leven. Sommige elementen in de wereld rondom hen zijn gunstig voor hun voortbestaan, andere niet. Net als wij moeten planten zich daarin een weg zoeken. Volgens die kijk, ‘enactivism’ genoemd, hebben alle levende wezens bewustzijn. Meer kunnen we niet met zekerheid zeggen over het bewustzijn van planten, maar dat ze geen bewustzijn hebben is niet vanzelfsprekend, volgens Ullrich.
Op weg naar een plantenrevolutie en een plantenethiek
In de jaren ’70 liet Peter Singer met zijn boek ‘Animal Liberation’ de ordening van de wereld, de ‘ladder van het zijn’ met mensen boven dieren boven planten op zijn grondvesten daveren. Tot dan toe werden dieren vooral mechanistisch benaderd, maar dankzij Singer kwamen mens en dier op één trede te staan. Speelt er zich nu iets gelijkaardigs voor planten af? Maken we een plantenrevolutie mee? Is het binnenkort gedaan met onze ‘zoöarrogantie’ en zijn we op weg naar ‘zoönederigheid’? Volgens Ullrich Melle wijst alles daarop.
Dat planten complexe levende wezens zijn is ondertussen algemeen aanvaard. Toch bekijken we hen doorgaans enkel als een middel om onze doelen te realiseren. Hun inherente waarde erkennen we nauwelijks. Kunnen we zo wel verder? Als we erkennen dat planten intelligente levende wezens zijn die ook een vorm van bewustzijn hebben, dan kunnen we toch niet anders dan hen niet onnodig te kwetsen en te doden? Dan moeten we hen wel met aandacht en respect behandelen? Het laatste is hierover nog niet gezegd, we staan nog maar aan het begin van de plantenrevolutie.
Maken we een plantenrevolutie mee? Is het binnenkort gedaan met onze ‘zoöarrogantie’ en zijn we op weg naar ‘zoönederigheid’?
De eerste stappen in de richting van een plantenethiek zijn gezet. De waardigheid van alle levende wezens, inclusief de planten, is opgenomen in de Zwitserse grondwet. In 2008 maakte de Zwitserse ethische commissie dit concreter door te stellen dat we planten omwille van hun inherente waarde met terughoudendheid moeten behandelen. Een document uit Duitsland (‘Rheinauer Thesen zu Rechten von Pflanzen’), ook uit 2008, legt de fundamenten voor een plantenethiek. Het kent planten zes fundamentele rechten toe: het recht op voortplanting, het recht op zelfstandigheid, het recht op evolutie, het recht op het overleven van de eigen soort, het recht op niet-patenteren en het recht op respectvol onderzoek en ontwikkeling.
In de toekomst zullen we planten respecteren in hun eigenheid, zegt Ullrich. We hebben hen nodig voor voedsel en grondstoffen, maar hoe we nu met hen omgaan zal niet langer vanzelfsprekend zijn. Hij sloot af met een suggestie – met een knipoog – voor het thema van de zomerweek van volgend jaar: de schimmels. Daar valt blijkbaar ook veel over te vertellen.
Stilte en verbinding
De plant centraal zetten, het maakte indruk. Dat was te merken toen we er op een namiddag op uit trokken om materialen uit de natuur te verzamelen, in het kader van een ritueel van Joanna Macy, de Amerikaanse ecofilosofe die ons met ‘het werk dat weer verbindt’ aanmoedigt om stil te staan bij de chaos in de wereld en om een rol te spelen in de ommekeer.
Ik sloot me aan bij het groepje dat in stilte stammen, takken en bladeren verzamelde. Het viel op dat niemand levend materiaal verzamelde. Er was dan ook meer dan genoeg dood hout te vinden om met gevulde handen terug te keren. Met alle materialen uit de natuur bouwden we een kunstwerk naast het water. Dit werd een stilteplek om het leven te eren en los te laten. We droegen het op aan al het leven dat we moeten loslaten, en in het bijzonder aan Rom, Aardewerker die op dat moment stervende was.
Achteruit kijken en rouwen om wat verloren ging hoort nadrukkelijk bij het werk van Joanna Macy.
Verstilling was een rode draad die doorheen de week liep. De ene dag was er een avondmaaltijd in stilte, op een andere dag genoten we van een stille avondwandeling door het bos. We waren stil genoeg om bevers bij hun dammen te zien: prachtig.
Elke ochtend dansten we de Olmendans, een eenvoudige dans in een cirkel, ook een onderdeel van het werk van Joanna Macy. Oorspronkelijk was de dans bedoeld om verbondenheid uit te drukken met de mensen uit de regio rond Tsjernobyl. We kregen de dans aangeleerd van Jeanneke, oermoeder van Aardewerk, die helaas na enkele dagen ziek naar huis ging. Het was telkens een magisch moment onder de bomen. Het deuntje bleef hangen, de kinderen hebben het thuis nog een paar dagen geneuried.
De dans begon met enkele stappen achteruit, om daarna vooruit en naar het midden te gaan. Achteruit kijken en rouwen om wat verloren ging hoort nadrukkelijk bij het werk van Joanna Macy. Op een avond legden we symbolisch dingen uit de natuur neer om dat wat verloren gegaan is in de wereld te erkennen. Een krachtig ritueel. Vooraf bracht Hilde de monoloog ‘Beren met advocaten’, over de beren die de mensheid aanklagen. Ze lieten de kasboeken van de aarde aanvoeren, ‘geschreven in wolken en gletsjers en sedimenten en geteld in de kleuren van de zon en de maan’. Ons belastingsysteem bleek niet het enige ter wereld te zijn. Indrukwekkend.
Een mens gaat op zomerweek om met hoop terug thuis te komen, zo blijkt. Marleen las op haar verjaardag een gedicht van Havel voor, waarvan volgende zin me bijbleef: ‘Hoop is een kwaliteit van de ziel en hangt niet af van wat er in de wereld gebeurt’. De koekjes van hoop waarmee ze trakteerde waren snel op.
Door de ogen van een tienjarige
Voor de kinderen was het allesbehalve een stille week. Ik laat mijn dochter aan het woord:
“Deze zomerweek was anders dan alle andere vakanties. Ik was vrijer door de aanwezigheid van andere kinderen. Meestal lees ik heel veel op vakantie omdat ik niets anders te doen heb. Deze keer niet, ik speel hier veel meer (dat is een voordeel).
De kinderopvang was echt super! Caroline en Valerie waren heel vriendelijk. Ik ben gestopt met de Chiro omdat daar alleen maar spelletjes waren. Hier was het knutselen: bootjes, dammen, kampen, takken versieren, stenen versieren, een blotevoetenpad maken. Echt alles was leuk.
Het eten was ook lekker. Soms wat lekkerder dan andere momenten, maar het was lekker. Het was ook lief van Tine dat ze soms een schotel apart hield voor de kinderen.
Alle mensen waren lief. De bonte avond was goed georganiseerd. Wat wil je nog meer?
Helena”
Daar voeg ik graag aan toe dat de zomerweek in zijn geheel goed georganiseerd was. Dank u Karen, Steven, Niki, Jeanneke, Werner en Jelle.
Dierenrechten
In het midden van de week was het tijd om onze aandacht te verschuiven: van de planten naar de dieren. Onze eerste verkenning van de dierenwereld was een voormiddag met de twee sprekers, Ullrich Melle en Ton Lemaire, samen. Voor dierenrechten wordt al gestreden sinds de jaren ’60, de beginperiode van de ecologische beweging, legde Ullrich uit. We bekeken de posities van Peter Singer, auteur van ‘Animal Liberation’ (1975) en van Tom Regan, auteur van ‘The Case for Animal Rights’ (1983). Singer is een utilitarist. Hij vindt dierenwelzijn belangrijk, maar laat gebruik en verbruik van dieren wel toe, zij het onder strenge voorwaarden.
Regan is principiëler. Hij wil dieren rechten toekennen en pleit voor een compleet verbod op gebruik en verbruik van dieren. Hij trekt die lijn ver door en pleit voor abolitionisme: alle gedomesticeerde dieren laten uitsterven. Gedaan met veeteelt, gedaan met gezelschapsdieren. Ik had de indruk dat er niet veel draagvlak was voor deze radicale positie bij de Aardewerkers, ofwel was iedereen te verrast. We zijn die dieren zo gewoon ondertussen, dat we ze moeilijk kunnen wegdenken. Veel dieren zijn door 10.000 jaar domesticatie ook zodanig genetisch veranderd, dat vrijlaten in de natuur geen optie is. Aanvullend op Singer en Regan bekeken we onder andere de feministische dierenethiek, die ruimte laat voor een meer emotionele benadering.
Welke richting gaan we uit? De consensus groeit: enkel een welzijnsethiek is onvoldoende. De geesten evolueren in de radicale richting, ingegeven door de enorme innerlijke rijkdom en de complexiteit van het dierenleven.
Het is cruciaal om de dimensie van onze menselijke activiteit te zien, zeggen Ullrich en Ton. Omwille van ons zelfbehoud instrumentaliseren wij de dieren- en plantenwereld. We gaan te ver. De voedselketen is geen vrijbrief om te vernietigen.
Dit lokte een interessante gedachtewisseling uit. Als we het planten- en dierenleven meer gaan waarderen, wat doen we dan met invasieve exoten en met plaaginsecten? En dieren onderling gaan toch ook niet bepaald zachtaardig met elkaar om? Wat met de voedselketen? Het is cruciaal om de dimensie van onze menselijke activiteit te zien, zeggen Ullrich en Ton. Omwille van ons zelfbehoud instrumentaliseren wij de dieren- en plantenwereld. We gaan te ver. De voedselketen is geen vrijbrief om te vernietigen. Dat er altijd een spanning zal zijn tussen ecologie en ethiek moeten we aanvaarden, zegt Ullrich. Een leedvrije wereld bestaat niet. We kunnen ethiek en ecologie niet in hun algemeenheid verzoenen. Je kunt van een wezen houden en het toch doden.
Dieren werden lange tijd serieus genomen
De volgende twee voormiddagen – de laatste lezingen – bekeken we de dierenwereld vanuit een breder perspectief, samen met Ton Lemaire, antropoloog en filosoof, en schrijver van het boek ‘Onder dieren – Voor een diervriendelijker wereld’ uit 2017. Ton leeft afgelegen in Frankrijk en houdt daar een hond, kippen en bijen. In de abolitionistische visie kan hij zich dus niet vinden. De geschiedenis van 10.000 jaar domesticatie wil hij niet tenietdoen. Integendeel, dieren brengen rijkdom in ons leven, zegt Ton.
Opnieuw maken we een reis door de tijd, naar pakweg 20.000 jaar geleden. Toen maakten jager-verzamelaars in grotten, zoals in Lascaux, indrukwekkende afbeeldingen, vooral van dieren. Dieren betekenden veel voor hen: ze waren een deel van hun voedsel en ze hadden een spirituele betekenis. De mensen waren toen nog in de minderheid in een wereld vol dieren. De jacht was emotioneel, wisselvallig en gevaarlijk. Eigenlijk was het een pre-wetenschappelijke dierenstudie, waarin ze zich voortdurend vergeleken met de dieren. Die omgang met dieren droeg bij aan de vroege ontwikkeling van ons menselijke bewustzijn. Ook later, bij de Grieken en de Romeinen, speelden dieren nog steeds een grote rol: mensen brachten dierenoffers, ze deden aan vogelwichelarij. We hebben dieren dus tijdens een groot deel van onze geschiedenis serieus genomen, ook in spirituele zin.
Hoe we ons gedragen tegenover dieren kwam onder hoogspanning te staan sinds Darwin met zijn evolutietheorie wees op de eenheid van alle leven. We weten het nu: we zijn een geëvolueerde primaat en geen gevallen engel.
Het was het jodendom dat brak met elke verering van het dier. De joodse godsdienst introduceerde het monotheïsme en het antropocentrisme. Hun God stond – als eerste – buiten de natuur en in de wereld zelf was er niets meer heilig. Jahweh schiep de mens naar zijn gelijkenis, en die mens moest heersen over de dieren. De joodse godsdienst was de eerste waarin de mens volstrekt centraal kwam te staan. Toen werd de mens ‘het dier dat geen dier meer wilde zijn’. Ons neerkijken op dieren is geworteld in de joods-christelijke traditie.
Het dierenproletariaat
‘Heersen over de dieren’ doen we ondertussen op industriële schaal. Miljarden koeien, kippen, varkens, geiten en andere dieren worden in kleine ruimtes opgesloten, geïnstrumentaliseerd als anonieme massa, verdingelijkt. Het is het ‘dierenproletariaat’, dat we uitbuiten met oog op maximale winst. Een normaal sociaal leven gunnen we hen niet, hun treurige bestaan eindigt in het abattoir. Het is een schandvlek in onze maatschappij, waarover we liever niet te veel weten. Steek het weg achter de coulissen, we verbloemen het wel met beelden van blije varkentjes.
Maar we instrumentaliseren niet alle dieren. Sommige dieren, zoals onze katten en honden, beschouwen we als gezinsleden. We vertroetelen en vermenselijken hen. Het is de elite onder de dieren. We geven hen het vlees van het dierenproletariaat te eten. Onze houding ten opzichte van dieren is dus dubbel, er treedt cognitieve dissonantie op.
Hoe we ons gedragen tegenover dieren kwam onder hoogspanning te staan sinds Darwin met zijn evolutietheorie wees op de eenheid van alle leven. We weten het nu: we zijn een geëvolueerde primaat en geen gevallen engel. De menselijke uitzonderingspositie staat op losse schroeven. Eigenlijk kunnen we spreken over ‘de mens en andere dieren’, al lukt dat mij vaak niet in deze tekst. We zijn het zo gewend om de mens als een aparte categorie te zien, een trapje hoger in de zijnshiërarchie dan de dieren.
Dat beeld wankelt, nu het wetenschappelijk onderzoek naar dieren op volle toeren draait. Studies van het gedrag van dieren in het wild tonen keer op keer aan hoe complex het dierenleven is. Veel dieren hebben op zijn minst een aanzet tot empathie. De grens tussen mens en dier valt steeds moeilijker te trekken. De vraag wordt zo stilaan: zijn wij wel slim genoeg om te begrijpen hoe slim de andere dieren zijn?
Eigenlijk zijn wij, mensen, biologisch gezien gebrekkige wezens. We hebben veel zwakke kanten, we zijn instinct-arm. We zijn het niet-vastgestelde dier, veelzijdig, open en flexibel. Van die biologische zwakte hebben we onze sterkste troef gemaakt, zegt Ton. Doordat we onszelf voortdurend moesten uitvinden, hebben we cultuur ontwikkeld: werktuigen, taal, instituties.
Diervriendelijker
Sinds de publicatie van ‘Animal Liberation’ van Peter Singer, waar we het eerder tijdens deze zomerweek al over hadden, is de dierenrevolutie niet meer te stoppen. Onze kijk op dieren evolueert. In onze omgang met dieren zijn er tendenzen ten goede, maar het gaat langzaam. De weerstand is enorm, door de grote economische belangen en door de botsing met het eeuwenoude mensbeeld dat ons toeliet om dieren uit te buiten. Dierentuinen, stierenvechterij, dierproeven, recreatieve jacht: het zijn activiteiten die meer en meer worden gereguleerd, ingeperkt of die op zijn minst tegenwind ondervinden.
Ton Lemaire pleit voor landbouw en veeteelt op een totaal andere basis. Hij stelt voor om de traditionele landbouw en veeteelt te rehabiliteren. Niet omdat alles vroeger idyllisch was, maar de omgang met dieren was toen wel diervriendelijker dan nu. Opnieuw decentraliseren dus, bewust kiezen voor kleinschaligheid. Ton pleit niet voor veganisme of abolitionisme, wel voor vreedzaam en zorgzaam omgaan met dieren. Zelf oogst hij van de honing in zijn bijenkasten enkel het surplus, dat wat de bijen meer verzamelen dan ze nodig hebben. En zijn hond krijgt een klein stuk vlees, al eet Ton dat zelf bewust niet.
Er bestaat een ideaalbeeld van de ‘nobele wilde’, de ecologisch wijze jager-verzamelaar die in evenwicht leefde met zijn omgeving, een beeld waar sommigen graag naar teruggrijpen. Heeft die nobele wilde ooit bestaan of is het een mythe? Er zijn vraagtekens bij te plaatsen. In ieder geval zijn onze aantallen te groot om op die manier te gaan leven. We moeten wel verder met landbouw en veelteelt. Toch kunnen we iets leren van de jager-verzamelaars: ze inspireren ons om de eenvoud van het leven te waarderen en om ons betrokken te voelen bij de natuur.
Ton Lemaire pleit voor een verruiming van het humanisme: niet om de mens omlaag te trappen, wel om het dier beter te behandelen. Laat ons de dieren opnemen in onze morele kring, stelt hij voor. Humanimalisme, noemt hij dat.
Hoe zien we onze omgang met dieren in de toekomst? Lang geleden omvatte onze kring van morele betrokkenheid enkel onze eigen groep. Ondertussen hebben we hem uitgebreid tot de hele mensheid. Iedereen is onze naaste en de rechten van de mens zijn ons referentiekader. Maar de dieren? Die vallen erbuiten. Het humanisme stelt de mens centraal. Ton Lemaire pleit voor een verruiming van het humanisme: niet om de mens omlaag te trappen, wel om het dier beter te behandelen. Laat ons de dieren opnemen in onze morele kring, stelt hij voor. Humanimalisme, noemt hij dat, al geeft hij toe dat het woord een tongbreker is.
Het humanimalisme introduceren als nieuwe ethiek voor het antropoceen is in het belang van de dieren én van onszelf. We zijn erbij gebaat dat we onszelf beperken. Als we onze planeet verstandig willen beheren, doen we er goed aan om een kosmisch besef, een diepgaand gevoel van verbondenheid met alles, te ontwikkelen.
Bevreemdend
Terug thuis keek ik met andere ogen naar de eentonige maisvelden, de jonge koeien in de wei (melkmachines in spe), de velden met besproeide snijbloemen, de aangelegde tuinen, de vele verharding. Er zijn nauwelijks vierkante meters die niet door de mens worden aangeraakt. Heel het ons omringende landschap reflecteert onze verhouding tot dieren en planten, die gebaseerd is op uitbuiting. Het landschap voelde bevreemdender aan dan ooit.
Het ons omringende landschap reflecteert onze verhouding tot dieren en planten, die gebaseerd is op uitbuiting. Het landschap voelde bevreemdender aan dan ooit.
Dit is niet de manier waarop we verder kunnen. De zomerweek gaf me het gevoel dat er dingen aan het schuiven zijn gegaan, ook al waren we er maar met een zestigtal Aardewerkers. De nieuwe inzichten zullen geïntegreerd raken in ons handelen, al zal het zijn tijd vragen. Gelukkig stond het ‘onkruid’ in mijn tuin nog even hoog.
An Van Damme
Verschenen in de herfstnieuwsbrief 2019 van Aardewerk. Meer over Aardewerk:www.aardewerk.be.
…en 1001 andere goede voorbeelden om je ecologische voetafdruk én je afvalberg te verkleinen krijg je te zien op het Zero Afval Salon.
Op zaterdag 16 november van 10 tot 18u kan je in het Brusselse Thurn&Taxis je hart ophalen met allerlei creatieve, laagdrempelige en formidabele oplossingen die al succesvol worden toegepast door verschillende bedrijven en organisaties. Je kan er o.a. workshops volgen om zelf dingen te leren repareren, er worden tal van ideëen aangereikt om zelf je ecologische voetafdruk te verkleinen en de strijd tegen onnodig afval aan te gaan.
Heb je nood aan verbinding en kracht om een positieve bijdrage te leveren aan onze dolgedraaide wereld? Dan kan “Actieve hoop” je inspireren….
Met een groepje van maximaal 12 mensen komen we 3 weken op donderdagavond samen en bespreken we een hoofdstuk uit het boek. We staan stil bij hoe de inhoud van dit hoofdstuk ons eigen leven raakt. Waarmee wil/kan ik zelf aan de slag? (methode contemplatieve dialoog)
“De omvang van de uitdagingen waar we als mensheid mee geconfronteerd worden, is voor velen moeilijk te bevatten. Actieve hoop laat zien hoe we te midden van een planetaire noodsituatie de moed en de kracht kunnen verzamelen om met deze crisis om te gaan. De auteurs laten je in dit boek kennismaken met het ‘Werk dat weer verbindt’, een praktische methode waarmee je je kan bevrijden van de machteloosheid en moedeloosheid tegenover de omvang van de problemen die op ons afkomen. Hun werkwijze bevat elementen uit de mythologie, moderne psychologie, spiritualiteit en holistische wetenschap en geeft je hanteerbare instrumenten om de chaos waarin we zitten onder ogen te zien en een actieve rol te spelen in de ‘Grote Ommekeer’. Deze Grote Ommekeer is de context van ons leven. Daarin voltrekt zich de transitie van een industriële groeimaatschappij naar een levensondersteunende samenleving. Actieve hoop laat ons zien hoe we daaraan een wezenlijke bijdrage kunnen leveren …”
Aantal pagina’s: 288 Vertaling: Jeanneke van de Ven Verschijningsdatum: 17 oktober 2016 Uitgeverij Waerbeke
Waar: Vrouwvlietstraat 23 in Mechelen (op 1,6 km van het station Nekkerspoel) Wanneer: donderdag 24 oktober, 14 november, 12 december.
In januari 2019 kondigde Ineos een mega-investering aan in de Antwerpse haven. Het havenbedrijf spreekt van een ‘bijdrage aan een duurzame toekomst’, en Vlaanderen geeft het bedrijf blijkbaar ‘een warm welkom’. Ineos plant een ethaankraker en een propaandehydrogenatie fabriek die grondstoffen leveren voor o.a. wegwerpplastics.
Deze installaties zullen per jaar 0,8 tot 1,5miljoen ton CO2 uitstoten. Ook andere petrochemische bedrijven willen uitbreiden. Een daling van de CO2 uitstoot met 55% tegen 2030 is nodig om de klimaatverandering te beperken. Dit project kan dan ook onmogelijk samengaan met de belofte om de mondiale opwarming te beperken tot minder dan 2°C. We worden verleid door een paar honderd jobs, terwijl deze installaties een ecologische catastrofe zullen teweegbrengen. Een echte transitie naar een levensondersteunende samenleving zou veel meer tewerkstelling en vooral een toekomst opleveren.
Ineos verscheept het schadelijke schaliegas van Houston en Pennsylvania naar Antwerpen en Zeebrugge. Schaliegas veroorzaakt per eenheid bruikbare energie 2,5 keer meer opwarming van de aarde dan steenkool. Schaliegas is het resultaat van “fracking”. Hierbij worden onder grote druk enorme hoeveelheden water, zand en giftige chemicaliën diep in de aarde gepompt waardoor het schaliegesteente breekt en het gas vrijkomt. De gevolgen voor de ondergrond en het drinkwater zijn niet te overzien, het productiewater is giftig afval, fracking veroorzaakt grondverzakkingen en aardbevingen, methaan (sterk broeikasgas) lekt weg tijdens productie en transport. Schaliegasbedrijven wentelen alle schade aan milieu- énvolksgezondheid af op lokale leefgemeenschappen en natuur. Een verbod op de invoer van dit schandegas zou tegemoet komen aan het protest in de VS en toekomst geven aan onze planeet.
Schaliegas draagt bij aan exponentiële productie groei van goedkoop plastiek. Daardoor komt wegwerpplastiek massaal in zeeën en oceanen terecht en zorgt daar voor een ecologische ramp. Zeedieren geraken erin verstrikt én eten plastiek op. Op termijn valt het uit mekaar in steeds kleinere deeltjes die via het dierlijk plankton in de voedselketens terecht komen. Plastiek breekt nooit volledig af. Uiteindelijk komt het ook op ons bord en in ons lichaam terecht…
Olie-en gasindustrie spenderen miljarden aan ‘bewustmaking, sensibilisering’ om burgers verantwoordelijk te maken voor de ecologische ramp die zij veroorzaken. Als recyclage goed zou gebeuren, zou er geen enkel probleem zijn met wegwerpverpakkingen, framen zij. Als de burger maar goed genoeg zijn best doet, kunnen zij verder gaan met iets te produceren wat ondertussen een complete ramp voor onze planeet aan het worden is. Zo schuift de olie-en gasindustrie de verantwoordelijkheid voor hun fout wegwerpbusinessmodel, waarbij producenten tegen spotprijzen miljoenen tonnen plastiek op de markt gooien, in onze schoenen. Dit levert hen veel winst op, ten koste van het leven op aarde.
Wegwerpplastics zijn zeker niet de enige oorzaak van plastiekvervuiling. De industrie zelf verliest microplastics, kleiner dan 5 mm, tijdens het productieproces, transport en opslag. Stranden nabij de grootste productie-eenheid van Ineos in het Schotland liggen vol van deze kleine bolvormige ‘nurdles’. Grote delen van de Engelse kust zijn er massaal mee vervuild. Bijkomende plastiek installaties zullen dit probleem ook bij ons, in de Schelde, aan onze kust en ver daarbuiten nog vergroten.
Jim Ratcliffe, een van de rijkste mensen van deze planeet en CEO van Ineos, slaagde er in de Britse en Schotse regering te overtuigen dat ze onafhankelijk moest worden van buitenlandse energievoorziening. Ze trokken hun eerdere verbod op fracking in en Ineos Shale kon beginnen boren. Een Brexit bepleiten betekende voor hem ontsnappenaan de strenge Europese milieuwetgeving. Dit jaar, nu de Brexit een feit wordt, heeft de Ineos groep zich gevestigd in Monaco om belastingen te ontwijken.
Ineos heeft ondertussen heel wat frackinginstallaties in England en Schotland. Plaatselijke overheden werden omgekocht om fracking toe te staan. Er zijn tal van rechtszaken lopende tegen Ineos door inbreuken op de milieuwetgeving, schade aan de natuur en volksgezondheid. In Schotland is één derde van alle luchtvervuiling en de grootste CO2-uitstoot toe te schrijven aan zijn bedrijven. Door de wielerploeg met het hoogste budget ter wereld, Sky, te kopen probeert Jim Ratcliffe zijn kwalijk imago op te poetsen. Hij doopte de ploeg om naar ‘Team Ineos’ dat dit jaar de eerste en de tweede plaats haalde in de Ronde van Frankijk.
Willen we als samenleving op deze manier omgekocht en behandeld worden? Blijft Vlaanderen actief fossiele industrie aantrekken? Welke producten zijn nog mogelijk in een CO2-neutrale toekomst waarin we respectvol omgaan met levende ecosystemen? Hoe houden we bij al deze keuzes ook rekening met rechtvaardigheid? Heel wat vragen voor de toekomstige regering die tot nu toe niet uitblonk door een duurzame toekomstvisie. De Antwerpse haven is nu al een plek met veel CO2 uitstoot en luchtvervuiling. Petrochemische installaties die we vandaag plannen blijven produceren tot 2060-2070. We moeten NU beginnen aan een kringloopeconomiedie rekening houdt met de grenzen van onze planeet.
Begin augustus vroeg Ineos een vergunning aan voor het kappen van 50 hectare bos langs de Schelde in Lillo ter voorbereiding van deze bijkomende installaties. Het verder aantasten van ons bomenareaal is onaanvaardbaar. Niet alleen omdat ze CO2 opslaan, maar voor hun intrinsieke waarde als complexe levende wezens én de nood aan groene ruimte voor alle leven, mens incluis. Een nieuwe burgerbeweging ‘Antwerpen Schaliegasvrij’ stelde in samenwerking met ClientEarth, een groep juristen en experten die de rechten van onze planeet verdedigen, een bezwaarschrift op dat door bijna alle Vlaamse milieuorganisaties werd ondertekend. ‘Antwerpen Schaliegasvrij’ wil de Antwerpse haven bevrijden van schaliegas. Tijdens de tijdrit van de Ronde van Frankrijk organiseerden ze samen met de groep ‘Stop Ineos’ protestacties. ‘Stop Ineos’ stelde een Engelstalig bezwaar op dat door tal van internationale milieuorganisaties werd ondertekend. Het is duidelijk dat de plannen van de industrie botsen op burgers die bezorgd zijn over de toekomst en een leefbare planeet.
Ik zou graag besluiten met een citaat van Dennis Meadows van de Club van Rome en wetenschappelijk medewerker aan “Limits to the growth” uit 1972. “Ofwel stoppen wij de groei, ofwel stopt de aarde de groei”. Deze pijnlijke realiteit is het vertrekpunt voor het stoppen met de “business as usual” logica van de industriële groeisamenleving.
Klimaan Vaartland is vanaf deze maand de lokale afdeling van Klimaan in Willebroek. Wij zijn reeds enkele jaren actief in Willebroek onder de naam Transitie Vaartland. Zo houden we om de 2 maanden een open transitie café. Daarnaast organiseren we twee keer per jaar een repair café, en ook verschillende workshops en filmvoorstellingen.
Bij ons in Willebroek is alle ruimte om gezellig samen te filosoferen, bij te praten of zelfs “niets doen voor het klimaat”.
Klimaan Vaartland wil graag de initiatieven van Klimaan, acties als Led op! in Willebroek onder de aandacht brengen. En natuurlijk willen we meewerken aan een project in hernieuwbare energie te Willebroek.
Op de laatste plenaire vergadering konden wij de leden van Klimaan charmeren met onze laagdrempelige, inclusieve aanpak en de wat aparte stijl om dingen gedaan te krijgen. Wij zijn blij dat we de Klimaan familie van verenigingen mogen vervoegen, en deze prachtige organisatie mee kunnen laten groeien.
Belgen willen dat de overheid een prioriteit maakt van de ontwikkeling van hernieuwbare energie. Daarnaast willen ze dat ons land meer investeert in windmolens op zee en in het algemeen meer moed en langetermijnvisie aan de dag legt in het klimaatvraagstuk. Dat zijn de resultaten van de online volksbevraging over de Belgische klimaatplannen. (bron: Knack)
België moest net als de andere EU-lidstaten een ontwerpplan indienen bij de Europese Commissie, in dit plan staat hoe ons land de klimaatdoelstellingen van 2030 wil halen. Maar de Europese Commissie vond het Belgische plan onvoldoende.
Europa vroeg de lidstaten om ook de burgers bij het opmaken van de plannen te betrekken. Ons land organiseerde daarom een online bevraging. Vanaf 4 juni konden Belgen zes weken lang aan die volksbevraging deelnemen. Meer dan 60.000 mensen deden dat ook.
De resultaten van de bevraging zijn nu verwerkt, en daaruit blijkt dat we meer initiatief van de overheid verwachten in de ontwikkeling van hernieuwbare energie. Dat moet een prioriteit worden, zeggen 9 op de 10 deelnemers aan de bevraging. Evenveel deelnemers vinden dat er meer geïnvesteerd moet worden in windmolens op zee en dat het openbaar vervoer en de fiets fiscaal voordeliger moeten worden voor woon-werkverkeer dan de auto.
Er is in België een groot draagvlak voor projecten in hernieuwbare energie. Met Klimaan willen wij ideeën voor de energie van de toekomst omzetten in concrete oplossingen en projecten.
Heb je een voorstel voor een project in hernieuwbare energie of wil je graagmeewerken aan activiteiten als vrijwilliger in onze VZW? Sluit je dan aan bij klimaan.
In combinatie met de deelfiets-initiatieven Blue-Bike en Mobit of zelfs een elektrische deelstep kan je je alvast vlotter door het verkeer bewegen.
En wat dacht je ervan om voortaan je boodschappen te doen of je kinderen af te halen met de elektrische bakfiets? Zo navigeer je snel door de drukte naar je bestemming. Je kan je hier alvast inschrijven als potentiële gebruiker.
Alle mogelijkheden van dichtbij bekijken en ervaringen met mensen delen kan op zondag 22 september tijdens Uit-zonder-uitlaat.
Samen gaan we voor meer mobiel in een aangename stad!
Revive roept iedereen op om plastic in te zamelen voor nieuwe 3D geprinte zitbanken. Met dit unieke up-cycling project zorgen we voor duurzame nieuwe zitplaatsen langs de mooie Vaart. De inzameldag op 14/09 wordt een moment voor de hele familie, waarbij we ook graag verder inzicht geven in het gehele Komet project.
Van plastic naar zitbanken Plastic is het symbool van de milieuproblemen van vandaag. Uit studies blijkt dat 80 procent van alle plastic in de zee afkomstig is van vervuiling via kanalen, riolen en rivieren. Met deze inzamelactie wil Revive het negatieve van plastic opwaarderen tot een waardevolle oplossing waar iedereen plezier van heeft. Met de unieke ligging van Komet langs de Vaart, zien we dit als een “must” om bij te dragen aan een meer duurzame toekomst.
Iedereen kan hier aan meehelpen!Breng uw harde plastic op 14/9 tussen 10u en 15u naar de Komet site, en met de logistieke steun van afvalbeheerder Ivarem zorgen wij voor de rest. Na de inzameling zal het plastic via een 3D printing proces omgetoverd worden tot nieuwe zitbanken, die in de loop van oktober langs het fietspad aan de Vaart komen te staan.
Welke plastic? In dit proces kan er enkel gewerkt worden met proper plastic van type 2 (HDPE) en type 5 (PP). HDPE is een stevige, ondoorzichtige plasticsoort die we kennen van wasmiddelen, shampoo, schoonmaakmiddelen, ondoorzichtige sapflessen enz. Type PP (polypropeen) is de harde plastic die we kennen van Tupperware of Ikea producten, maar ook brooddozen, reiskoffers, speelgoed, autobumpers enz. Gelieve enkel plastic mee te brengen die aan deze types voldoet, en dus geen gevulde PMD zakken. Is er twijfel? Breng het gerust mee en we adviseren u op de site.
Een leuke dag voor iedereen! Breng op 14/09 familie, buren en vrienden mee naar Komet! Iedereen is welkom om te genieten van foodtrucks, muziek, drinks en kinderanimatie, maar u kan er ook iets bijleren in onze upcycling workshops, over het proces van recycleren, of kennis maken met het buurtcomité en meer info krijgen over autodelen en het groen in de buurt. Ontdek de mooie omgeving van de Komet site ook vanop het water! Op 14/9 kan u een korte trip maken met de unieke en duurzame Mechelse Solar Boat. 100% op zonne-energie varend kan je zo ook maximaal van de prachtige omgeving genieten.
Zin om op een sportieve manier bij te dragen? Schrijf je dan zeker in voor de Komet plogging run, een combinatie van joggen en zwerfvuil verzamelen. Er is een tour van 5km voor de lopers, en 3km voor de wandelaars. Kom in sportieve kledij, wij voorzien de rest (elke deelnemer krijgt ook een gratis consumptie).
